Yon istwa nan MAGAZINE PRÈ nan COCHINCHINA - Pati 1
Frape: 240
NGen anpil jounalis veteran nan ane 30 ak 40 yo te asireman kwè ke Mesye DIỆP VĂN KỶ li menm se te nonm ki te premye pran inisyativ la nan pibliye premye magazin prentan an, apre aderans li nan sèk la Press - sètadi "Đông Pháp” thời báo (Fransè Indochina tan magazin) nan konseye vil NGUYỄN KIM ĐÍNH an 1927.
AMalgre ke magazin sa a te posede pa NGUYỄN KIM ĐÍNH – Editè li a se TRẦN HUY LIỆU – The Đông Pháp Tan (Figi 1) se te magazin inik ki te kenbe mouvman nasyonalis la – ki te ajite anpil nan moman sa a – kidonk li te sekirize atansyon mas yo ki te akeyi li epi li li. Pou rezon sa a, jis nan fen ane 1927, magazin Springtime, ki te gen yon kantite paj ki modès ak yon gwosè nòmal, te parèt, li te enprime ak koulè wouj ak nwa, e li te vann imedyatman.
HKi jan lektè yo te byen akeyi sa yo? Eske se te akòz aparans gwo non politisyen tankou PHAN CHÂU TRINH, PHAN BỘI CHÂU, oswa BÙI QUANG CHIÊU? Verite a pwouve byen kontrè a - Se te akòz "inik" powèt NGUYỄN KHẮC HIẾU ak powèm li a "Jwi sezon prentan an" (Chơi Xuân). Li powèm nan "Chơi Xuân” ekri nan style senp ane 30 ak 40 yo, okòmansman nou ta ka kwè, ke li te rakonte nou plezi ak enspirasyon yon tafyatè lè li te vide vè diven li ak yon sèl ti goute, men kontrèman ak kwayans nou an, li te aktyèlman. fè, yon summingup preliminè nan tout fason diferan nan jwi Springtime nan tout peryòd istorik, soti nan Lachin nan peyi nou an. Tout bagay sa yo ak sans imanis, politik ak militè..., ki vize pou eksite patriyotis.
ANan peryòd tan sa a, menmsi li te deja libere de lyen ki genyen nan literati Chinwa ak Chinwa transkripsyon vyetnamyen, powèt sa a ki te aspire mennen yon fason fransè nan lavi ak aprann pale franse, toujou pa t 'kapab kraze ak li ".konstriksyon paralèl” te vini aparans nan Th Chn Chung (Klòch mirak) pwoblèm prentan an 1929 – Li regrèt ke la Th Chn Chung te kout viv; li te fè aparisyon nan dat 7 janvye 1929 e li te mouri trè jèn nan dat 25 mas 1930.
The Th Chn Chung chak jou te gen yon pè distich trè apresye pa lektè li yo nan moman sa a:
"Klòch maten an sonnen pou transmèt konpatriyòt nou yo pi bon swè pou twa bon jou Tết yo. Enkyete twòp e ranpli ak lanmou pou ansyen peyi nou an, nou espere ke nou pral gen anpil bon opòtinite nan sezon prentan sa yo.".
A ka menm jan an te youn nan TRẦN THIỆN QUÝ – lè an chaj nan Trung Lập (Enpasyal) chak jou, li te anpil apresye pa lektè yo, men lè rantre nan Công Luận, li te pèdi ti kras apresyasyon sa a.
Tnimewo prentan an - ki te pibliye nan sezon prentan sa a - menmsi li te elabore ak eklere - toujou te oblije pataje sò nasyon an nan chak peryòd istorik diferan. Premye a se te peryòd kriz ekonomik la - ak nan nimewo prentan ki te pibliye 14 fevriye 1931, otè NGUYỄN VĂN BA, editè a, te plenyen sou mizè moun yo nan Cochin Lachin nan atik li a: "Tết nan dènye ane a ak Tết nan ane sa a". Ann re-li yon paragraf ki chaje ak pesimis nan atik li a pou n ka konpare l ak yon paragraf ki renmen lavi. Tn Đà NGUYỄN KHẮC HIẾU te ekri nan atik li ki gen tit: "Jwi prentan an", mansyone pi wo a.
"... Pandan nou t ap jwi dènye tan Tết la, nou tout te sèten ke nou pral kapab jwi tan Tết ane sa a, men nou reyèlman pa t atann li pral konsa. Ane pase a nou pa t 'gen yon tan Tết tankou ane sa a Tết tan e pou di verite a, nou pa janm te gen yon tan Tết menm jan an nan istwa Cochin Lachin nan.".
Ki jan li tris ane sa a tan an?
Ala tris tan Tân Vi Tết sa a?
Inan ane 30 yo, pa t gen anpil jounal ki te ekri nan "quc ngữ" (lang nasyonal latinize), menmsi piblik literè a te fè konesans ak mo latinize yo. Pami jounal ra sa yo, la Thần Chung chak jou te youn ki pi eksepsyonèl.
Among gwoup jounalis yo ekri jounal prentan ak magazin, la Công Luận (Opinyon Piblik) chak jou te gen yon prensip gid ki remakab: sa ki gen yon gwoup editè separe pou chak nimewo prentan – pa egzanp editè NGUYỄN VĂN BA ak PHÚ ĐỨC te ekri nimewo espesyal prentan ane 1931 la. Ak pwoblèm espesyal prentan ki vin apre yo te vin tounen VÕ KHẮC THIỆU, DIỆP VĂN KỶ, answit TRẦN THIỆN QUÝ.
Albyenke apresye pa lektè yo pandan ke yo te toujou ak la Thần Chung chak jou - a gwoup Kỷ, prestige Ba a te diminye lè yo te ale nan travay pou la Công Luận chak jou.
"... Pa panse a jou byen lwen, depi dènye ane Tân Vi (1871) jiska kounye a, apre yo te anba pwoteksyon franse a, tout moun nan Kochin Lachin te viv ak kè kontan, epi chak fwa lè Tết te vini, moun te bwè ak kè kontan salye. prentan jouk dènye ane a (1930), lè atmosfè a ak sèn yo pa t 'tan kontan ak trè aktif tankou nan tan lontan an, men soti nan swasanndis ak katreven pousan nan atmosfè a Tết toujou te kapab wè.
Nenpòt moun ki fèt sou tè sa a ta rekonèt sa. Sepandan, tout bagay chanje nan tan Tân Vi Tết sa a, yon moun ka di ke ane pase a nou te gen diz fwa nan aktivite pandan ane sa a nou pa gen menm yon sèl. Ane pase, yon boutik vann swa nan lari Catinat te ka vann chak jou kat oswa senksan piastra swa, ane sa a, li te kapab vann sèlman trant oswa karant piastra pa jou. Tout moun ap plenyen pou rankontre ak yon pèt... ”
"... Yon lòt rezon pou sitiyasyon sa a se konstitye pa pwoblèm yo ki te fèt depi dènye ane a".
Bmen nou ta dwe konnen ke se pa tout jounal ak magazin prentan yo te tonbe nan yon "bouke ak lapenn” sitiyasyon, kòm sèten nan yo, ak opinyon byen lwen yo, te prevwa yon bon avni. Ann re-li yon paj nan Trung Lập (Enpasyal) pwoblèm prentan TRẦN THIỆN QUÝ ekri e li te pibliye 21 janvye 1933. Li te prete yon pwovèb franse pou l rakonte chanjman pwosperite ak bès, chans ak malè - kòm yon filozofi ki p ap janm fini.
"... Franse yo gen yon pawòl ki di: "Se yon move van ki pa soufle pèsonn bon". Isit la, bon an se pito dousman vini, men tout moun rekonèt ke li vrèman egziste.
“Si se pa sa, ki jan pèp nou an Annames kounye a konnen ki jan yo fabrike savon, trese chosèt, fè soulye an bwa, ak fè soulye kwi; anpil atizana ki te ansyen rezève pou Chinwa yo. Men, si se pa sa, ki jan fè moun Annamese nou yo kounye a konnen ki jan yo louvri restoran, kafe, ak vann soup Chinwa ak nouy Chinwa.".
A kèk ane pita, la Laprès yo te akòde anpil "libète” se konsa li te vin byen devlope espesyalman nan ane 1938-1939 yo. Sepandan, lè lagè a pete, anpil jounal te sispann ak anpil jounalis te arete ak nan prizon. La Laprès tonbe nan yon sitiyasyon dramatik. Lè sa a, moun te kapab wè sèlman kèk jounal tankou Điện Tín (Telegraf chak jou), Sài Gòn (Saigon), Truyền Tin (Kominikasyon) ak Dân Báo (Jounal Pèp la).
Wak konsiderasyon nan Dân Báo (Jounal Pèp la) - Nouvèl BÙI THẾ MỸ te pibliye 3 youn apre lòt pwoblèm prentan: nan 1940-1941-1942. Anplis de yo, magazin ĐẶNG NGỌC ÁNH ak MAI VĂN NINH te pibliye 3 nimewo nan ane konsekitif 1943-1944 ak 1945.
If moun ki pa gen lespri "ton” yo te mete vid nan yon tan nan kriz ekonomik, Lè sa a, lè peryòd lagè a te vini, menm ton sa a te toujou sèvi mas yo ak sikoloji rankin yo. Ann relire yon atik ki te pibliye sou la Iện Tín nan 1945.
"... Se sèlman moun ki te pwoteje tèt yo anba yon tranche te kapab konnen ki jan fon tè a te; epi sèlman moun ki te ale nan lanmè te kapab konnen ki jan imans lanmè a te. Nan 6 dènye ane sa yo, peyi nou an te sanble ak yon bato ki te kanpe sou lanmè, alòske anndan tè a toujou gen yon ti tranche pou abri.".
PEnpèfeksyon pèp la konsiste de panse ke lòt moun yo gen plis benediksyon pase tèt yo, pandan y ap aktyèlman, chak jou, yo ap resevwa pi plis benediksyon pase kreyati parèy yo. Kèlkeswa benediksyon an ta ka piti, nou ta dwe santi nou kontan pou nou jwenn li, paske li kreye tout pa nou menm jan abri a, menmsi etwat, toujou kenbe presyon van an, osi byen ke fragman yo byen file bonm.
Tchapo te sitiyasyon an nan CochinChina ki HỒ BIỂU CHÁNH se youn nan temwen istorik la.
Lt ap gade nan direksyon Hanoi - bèso tout nasyon an - jounalis yo te genyen, atravè magazin tankou Tri Tân (Konesans nan nouvo), Thanh Nghị (Opinyon Piblik), Trung Bắc Chủ nhật (Dimanch Santral ak Nò) kite dèyè pou pwofi nou yon trezò abondan nan dokiman, itilize pou la Laprès ak Sèk literè. Dwatèlman pale pwoblèm yo prentan nan Trung Bắc Chủ nhật, Phong Hóa ak Ngày Non te konkeri lespri lektè Chinwa Cochin yo.
… yo te mete ajou …