two.illusory.personages-ly.toet-xa.xe-holylandvietnamstudies.com

Nan rechèch nan dosye jeneyalojik de pèsonaj ilizori yo – LÝ TOÉT & XÃ XỆ

595 Pwen de vi

Frape: 84

Lý Toét ak Xã Xệ se yon pè pèsonaj inséparabl. Yo gen karaktè menm jan an men yo gen diferan wo: Xã Xệ se mou (Figi 1), po vant, ak yon manton san bab, ak yon tèt kòm chòv tankou yon kokoye, ki gen sèlman yon inik bobin sezon prentan cheve sou li.

xa.xe.figure-holylandvietnamstudies.com — Fig.1: *Xã Xệ*figi a extrait de *Magazin Phong Hóa (Manners and Customs).* - nimewo 95 ki gen dat 27 avril 1934 - Paj 1.

As pou Lýét, li nan mens tankou yon trepye ak mens tankou yon seiche sèk, ak kèk bab ki pik li yo ak anpoul li nan lay tankou chignon. Chak fwa li ale, Lýét toujou mete yon kostim nasyonal epi li pa janm manke pote parapli li ansanm.

Tli lektè nan Phong Hóa (Manniè ak koutim) magazin chak semèn nan epòk sa a te toujou rankontre ak 2 pèsonaj, ki te tèlman fran ak lapen sèvo, e ki te parèt regilyèman kòm de frè matris, ki te fèt nan Nò. La Phong Hóa magazin chak semèn (Figi 2) se te yon magazin komik, pibliye pa la Tự Lực Văn Đoàn (Gwoup literè endepandan). Pita sou, lè chak semèn nan magazin Phong Hóa te vin an Ngày Non (Magazin Ngày Nay), de pèsonaj yo te di toujou te jwe yon wòl prensipal nan magazin ki jistis pi popilè.

Due nan reyalite sa a, ak konsènan egzistans lan nan de pèsonaj prensipal sa yo, lektè yo ak menm la Tự Lực Văn Đoàn te fè yon erè lè li te refere a de atis ki te papa yo.

phong.hoa.magazine-holylandvietnamstudies.com — Fig.2: *Phong Hoá magazin chak semèn* – Non. 95 & 106, 1934.

Tkisa nou konnen sou curriculum vitae de pèsonaj sa yo? Chèche orijin yo sanble ap yon bagay ki enteresan.

A70 ane de sa, la Phong Hóa magazin chak semèn te òganize yon konkou pou fè desen komik. Lè sa a, otè Men, Sơn – non plim nan Le minh Duc - Madam. Lanmèfrè ak editè-an-chèf yon magazin satirik semenn byen koni nan Sid la, ki te yon karikatur ki gen anpil talan, te voye yon sketch nan Nò pou patisipe nan konpetisyon sa a (*). Chema sa a montre Lýét ak Xã Xệ (Figi 3) kanpe sou yon pon peze epi anba li, yon moun jwenn tit sa a: "Xã Xệ: Ebyen Bác Lý (Mesye Lý): Si nou ta peze epi divize pa de, pap gen pwoblèm ditou.".

lytoet.xaxe-holylandvietnamstudies.com — Fig.3: *Lý Toét & Xã Xệ*
"Xa Xệ:"*Si tout moun kenbe tèt ak li* *chignon tankou ou lè sa a, modi li! Tout kwafè* *ta mouri*".
Lý Toét: "*Si tout moun gen yon cheve tankou ou,* *Lè sa a, menm si li pa kenbe l 'obstination, tout kwafè yo ta mouri grangou tou*".
*(Magazin Ngày Nay nimewo 54 – Ngày* *Nay's sketch humoristic – Dimanch Avril* *11, 1937 – P. 209)*

Tli jistis gwo diferans ant pwa yo nan kò de pèsonaj sa yo konstitye komik la ak ri nan yon nati inosan nan tan sa a. Ki jan pwa komen an ta ka divize an de? Chema ki mansyone anwo a te genyen premye pri a e li te pibliye sou la Phong Hóapremye paj la (nou inyore kantite pwoblèm sa a).

Fapati tan sa a, sò de pèsonaj sa yo ki konparan yo te gen anpil relasyon youn ak lòt - Menm jan ak fim komik la ".Gra ak mèg” te pote soti nan Lafrans antre nan peyi nou an nan ane 30 oswa 40 yo. Epi, depi lè sa a tou, de pèsonaj yo Ly ak Pou te eksplwate pa la Tự Lực Văn Đoàn gwoup literè, ak timoun nan "Xã Xệ” lè yo te fèt yo te bay non paran adoptif li olye non pwòp papa l.

AYon karakteristik espesyal, yon kantite lektè, ki te gen kèk rudiments nan penti, tou chaffed de pèsonaj sa yo resous, sa ki lakòz Orientalist franse yo konsidere yo kòm reprezantan nan commoners Vietnamyen yo.

Tli plezante nimewo sa a "pentr amatè” te santre sou karakteristik orijinal yo nan pèsonaj yo mansyone anwo a - pou egzanp yo te trase tèt la nan Xã Xệ e li te fè li sanble ak bounda yon kochon boukannen. Epi li te byen éspirituèl lè cheve a inik sou Xã XệTèt la sanble egzakteman ke yon kochon.

Lapre, prete imaj susmansyone a, la Chante (Live) jounal nan ansyen Saigon te yon fwa piblikman konpare jounalis Tô Vântèt la ak bounda yo nan bèl la zetwal fim Thẩm Thúy H. Fason konparan sa a pou konpare te itilize pa powèt Trần Tế Xương :

"Sou chèz li dam franse a leve bourik kanna li. /Trên ghế bà đầm ngoi đít vịt.
Desann nan lakou a, lisansye a leve tèt dragon li. /Dưới sàn ông Cụ ngổng đầu rồng"

Fig.5: *Xã Xệ & Saleslady*
"Xã Xệ *(mande vandè a)*: "*Èske w gen nenpòt peny yon sèl dan pou vann? Mwen gen yon sèl cheve*".
*(Extrait nan magazin Ngày Nay – nimewo No.59 ki te pibliye 16 me 1937 – paj 331)*

Painter Bút Sơn te pran Xã Xệ yo Hanoi fè konesans ak Lýét, Se konsa, lè yo rele tounen nan Sid la, Xã Xệ te pran Lýét ansanm ak li. Pou rezon sa a, Lýét ak Xã Xệ te parèt sou la Trào Phúng (Satirik) magazin ak nan Cười Xuân (Ri nan sezon prentan) magazin, jan yo montre yo chita sou yon kabann ak bwè ansanm. Lýét vide yon bwè pou Xã Xệ epi resite Tn Đàpowèm yo:

"Èske lavi tèlman degoute oswa pa tèlman degoute /Đời đáng chán hay không đáng chán.
Leve gode diven bon gou mwen ap mande sèlman zanmi entim mwen sou sa /Cất chén quỳnh riêng hỏi bạn tri âm".

TGode diven an te leve byen wo, epi li te mouye pa atansyon Xã Xệtèt la. Enbesil la te kontinye akonpaye de pèsonaj yo ki te ale anba lavil, e ki te lakòz Lýét pou fè yon erè paske, lè li wè yon etajè manto jete ak kèk kwòk soti nan bwat fatra a, li te fè erè yo ak dyondyon epi li te vle mennen yo lakay yo sèvi kòm titbit.

Ayon karakteristik espesyal, gen egziste yon imaj komik san patipri vilgè, ki montre yon sèn nan ki Lýét ap pote yon boutèy ansanm pou achte diven. Sou wout li, toudenkou li te santi l anvi pipi e li t ap chèche yon kote ki apwopriye lè li te jwenn tèt li an fas yon "pa fè okenn nwizans” siyen. Apre sa, li ouvri bouchon an epi li pise andedan boutèy la pandan l t ap pale ak tèt li:

"Ki jan yo ka entèdi mwen: mwen pa pipi mal deyò ditou".

TLide ak opinyon yo mansyone pi wo a fè pati otè a Tú Kênh, Men, dapre konsiltasyon nou an kèk lòt moun, vèsyon an se byen diferan, kòm moun yo konsilte kwè sa Lýét ak Xã Xệ yo te kreye pa an reta pi popilè pent Nguyễn Gia Trí (?) ki te siyen ilistrasyon li yo ak anagram tankou Dwat or Gtri (nan non li Gia Trí).

Among ilistratè yo pou la Phong Hóa magazin, san konte pent Nguyễn Gia Trí, te genyen tou pent Tô Ngọc Vân ki te siyen non plim li yo Mwen ak Tô Tử, ak yon lòt pent ki te siyen Ông Sơn – non plim nan ekriven Nhất Linh. Kidonk, ki vèsyon ki pi egzat, e nou ta dwe tann opinyon jounalis ak moun literè ki konsène yo ak de pèsonaj komik sa yo.

BLè nou kapab rifle ak tèt nou - bay betiz ak nayiv la latent nan tèt nou nan yon sitiyasyon kote peyi nou an ap chanje - fè sa a eksprime yon fòs, ki se tankou yon zam sekrè oto-defans ke nou posede pandan n ap fè fas ak malè, sa pral pèmèt nou pa janm soumèt.

While chache ankò pou yon pi bon konpreyansyon sou de pèsonaj yo Lýét ak Xã Xệ, entansyon nou se pa pou kalomnye moun sa yo klè ak fasil, men aktyèlman nou vize imite konpòtman an ak langaj ak ton boujwa ki gen lespri mat ki vle aprann aji nan yon fason mesye.

NÒT :
¹: Dapre Non! – Èske nou ta dwe rektifye idantite yo nan Lýét ak Xã Xệ - Dawn (Download).
◊ Sous: seri "Kat Liv Tết" Bourik. Frof. Doktè nan Istwa NGUYỄN MẠNH HÙNG, Prezidan Enstiti Etid Vyetnam.